The didactic laboratory of the pedagogical museum of Castelló. Development of a proposal for action through PAR processes
DOI:
https://doi.org/10.31637/epsir-2026-1552Palabras clave:
Pedagogical Museum, didactic laboratory, teacher training, participatory researchResumen
Introduction: The Pedagogical Museum of Castelló, located at Jaume I University, is dedicated to preserving the educational heritage of the region by restoring and exhibiting objects linked to the history of education. It also serves as a center for training, research, and pedagogical innovation. In this context, this study proposes the creation of a didactic laboratory that will give a second life to the materials housed in the museum. Methodology: Participatory Action Research methodology was used, allowing for the collection of knowledge from various stakeholders to design an action plan based on their experiences and needs. Eleven people participated, including active and retired teachers, students of Early Childhood Education and the Master's program in Psychopedagogy, as well as university administrative and service staff. Results: The findings reflect a shared vision of the laboratory as a space for exploration and active research, transcending mere exhibition to become a living tool for knowledge construction. Discussion: Michel Foucault's concept of "archive" served as a theoretical basis for understanding how educational heritage can generate new forms of knowledge. Conclusions: The project promotes a reinterpretation of the museum's historical materials, proposing a laboratory where educational memory is transformed into pedagogical innovation.
Descargas
Citas
Acadèmia Valenciana de la Llengua. (s.d.). Laboratori. In Diccionari Normatiu Valencià. Retrieved June 10, 2023, from Diccionari normatiu valencià (gva.es)
Alatorre, G. (2014). Investigación desde y para la acción transformadora: Metodologías participativas. In B. Ballesteros (Ed.), Taller de investigación cualitativa (pp. 103-133). Universidad de Educación a Distancia.
Álvarez, P. (2010). Nuevo concepto de los museos de educación. In Ruiz, J. (Ed.) El patrimonio histórico-educativo. Su conservación y estudio (pp. 139-167). Madrid: Biblioteca Nueva.
Ander Egg, E. (2003). Repensando la Investigación-Acción Participativa. Buenos Aires: Lumen Humanitas.
Barolli, E., Laburú, C. E., & Guridi, V. M. (2010). Laboratorio Didáctico de Ciencias: Caminos de investigación. REEC: Revista electrónica de enseñanza de las ciencias, 9(1), 88-110. http://reec.webs.uvigo.es/volumenes/volumen9/ART6_VOL9_N1.pdf
Boixadós, A., Pascual, A., Zueras, V., Matulic Domandzic, M. V., & Báñez Tello, T. (2017). El autoconocimiento en el espacio de la supervisión educativa, en los estudios de trabajo social de la Universidad de Barcelona. XIV Symposium Internacional sobre el prácticum y las prácticas externas, Asociación para el Desarrollo del Prácticum y de las Prácticas Externas, Poio (Pontevedra: Red de Prácticum REPPE).
Cisterna, F. (2005). Categorización y triangulación como procesos de validación del conocimiento en investigación cualitativa. Theoria, 14 (1), 61-71.
De Lara, E., & Ballesteros, B. (2001). Métodos de investigación en educación social. Universidad Nacional De Educación a Distancia.
Encina, J., & Montero, A. (2019). Mirar para ver: la observación como técnica de investigación en contextos socioeducativos. In B. Ballesteros (Ed.), Investigación social desde la práctica educativa (pp. 307-338). Universidad Nacional de Educación a Distancia.
Escafet, A.; Bautista, G., & López, M. (2021). Los espacios de aprendizaje en la universidad. In Bautista, G.; Escofet, A. i López, M (Ed.), El espacio de aprendizaje en la universidad: codiseño de entornos innovadores (pp. 6-13). Octaedro.
Estrada, J. A. C. (2014). Michel Foucault y la Contra-Historia. Historia y Memoria, 8, 211-243. https://doi.org/10.19053/20275137.4445 DOI: https://doi.org/10.19053/20275137.4445
García, B. L. (2015). ¿Qué es la cultura de archivo? Archivos y cultura y culturas de archivo: estado de la cuestión. Boletín de la ANABAD, 65(3), 235-252. https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/5320619.pdf
García-Vargas, S. M., & Ballesteros, B. (2019). Respuestas y preguntas: la entrevista cualitativa. In B. Ballesteros (Coord.), Investigación social desde la práctica educativa (pp. 363-389). Universidad Nacional de Educación a Distancia.
Gavaldà, A., & Santisteban, A. (2002). El laboratorio de didáctica de las ciencias sociales en la formación de maestros. In Estepa, J., de la Calle, M. y Sánchez, M. (Ed.), Nuevos horizontes en la formación del profesorado de Ciencias Sociales pp. (373-379). Libros Activos.
Grijalba, J. J., & Orozco, D. (2022). El laboratorio didáctico, fuente esencial para fracturar barreras de exclusión. Revista Internacional de Humanidades, 11(Monográfico), 1-11. https://doi.org/10.37467/revhuman.v11.4032 DOI: https://doi.org/10.37467/revhuman.v11.4032
Guasch, A. M. (2005). Los lugares de la memoria: El arte de archivar y recordar. Matèria. Revista internacional d’Art, 5, 157-183. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2382002
Guasch, A. M. (2022). El artista como le nouvel archiviste: archivo, historia y contemporaneidad. Anales de historia del arte, 32, 373-388. https://doi.org/10.5209/anha.83115 DOI: https://doi.org/10.5209/anha.83115
Guerrero, M. A. (2016). La investigación cualitativa. INNOVA Research Journal, 1(2), 1-9. https://doi.org/10.33890/innova.v1.n2.2016.7 DOI: https://doi.org/10.33890/innova.v1.n2.2016.7
Hernández, M. D. (2010). Antes de empezar con metodologías participativas. Cuadernos CIMAS. Observatorio Internacional de ciudadanía y medio ambiente sostenible. Online (August 2023) at https://acortar.link/ddDmV4
Jové, G., Traver, J. A., & Bonastra, Q. (2022). Un atles de material pedagògic i un museu pedagògic per a la innovació educativa. L’experiència del museu pedagògic de Castelló i del projecte «El museu és una escola» de la UDL. Educació i Història: Revista d’Història de l’Educació, 39, 213-237. https://doi.org/10.2436/20.3009.01.279
Martí, M. (2022). El Museu Pedagògic de Castelló. Una demanda dels mestres en el primer terç del segle xx. Educació i Història: Revista d’Història de l’Educació, 39, 239-259.
MPdC (2023). El laboratori didàctic del Museu Pedagògic de Castelló. Museu Pedagògic de Castelló. Internal use documentation.
MPdC (s/f). El Museu Pedagògic de Castelló. Un projecte per al territori. [Arxiu PDF]. Museu Pedagògic de Castelló - UJI.
https://www.uji.es/cultura/base/peu/p-singulars/museu-pedagogic/
Navarrete, J. M. (2014). Sobre la investigación cualitativa. Nuevos conceptos y campos de desarrollo. Investigaciones sociales, 8(13), 277-299. https://doi.org/10.15381/is.v8i13.6928 DOI: https://doi.org/10.15381/is.v8i13.6928
Olarte, R. S. (2012). En defensa de un positivismo alegre. Michel Foucault en el archivo. Historia y Memoria, 4(4), 225-257. https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/3981513.pdf
Otero, E. (1990). Pensamiento pedagógico y acción educativa de Manuel Bartolomé Cossío (doctoral thesis, Universidad de Oviedo). Repositorio Institucional de la Universidad de Oviedo http://hdl.handle.net/10651/14352
Pereira, M. (2019). El sistema del Archivo por Michel Foucault. Interartive, 7. https://interartive.org/2010/07/foucault-archive
Rentería-Jiménez, C., & Calle, C. (2021). Educación y cultura ambiental, el cuidado de la vida desde una perspectiva intercultural. Utopía Y Praxis Latinoamericana, 26(93), 170-188. https://www.redalyc.org/journal/279/27966751016/html
Rodríguez, C., Lorenzo, O., & Herrera, L. (2005). Teoría y práctica del análisis de datos cualitativos. Proceso general y criterios de calidad. Revista Internacional de Ciencias Sociales y Humanidades, SOCIOTAM, XV(2) 133-154.
Rojas, W. C. (2019). La investigación cualitativa en Educación. Horizonte de la ciencia, 9(17), 1-8 https://revistas.uncp.edu.pe/index.php/horizontedelaciencia/article/view/219 DOI: https://doi.org/10.26490/uncp.horizonteciencia.2019.17.510
Safont, E. (2021). Patrimonio pedagógico del siglo XX, una herencia cultural a proteger: El Museu Pedagògic de Castelló (MPdC) y sus tareas de conservación y restauración. Kult-ur, 8(15), 157-172. https://doi.org/10.6035/kult-ur.6275 DOI: https://doi.org/10.6035/kult-ur.6275
Sales, A., Traver, J. A., & Moliner, O. (2019). Investigación-Acción-Participativa: ciutadanía crítica y vinculación al territorio. In B. Ballesteros (Ed.), Investigación social desde la práctica educativa (pp. 225-266). Universidad Nacional de Educación a Distancia.
Serrano, G. P. (1994). Investigación cualitativa: retos e interrogantes: Vol. I, Métodos. La Muralla.
Suárez, L. & Gómez, M. (1999). Investigación Acción Participativa. In Metodología de la investigación cualitativa; selección de textos. La Habana: Editorial Caminos
Tello, A. M., (2016). Foucault y la escisión del archivo. Revista de Humanidades, 34, 37-61. Redalyc, https://www.redalyc.org/articulo.oa?id=321249341002
Terol, E. (2022). El Museu Pedagògic De Castelló: Un espai polièdric per a recuperar la memòria escolar i impulsar la formació. Kult-Ur, 9(17), 223-245.
https://www.e-revistes.uji.es/index.php/kult-ur/article/view/6651
Traba, H. (2009). Los Laboratorios de enseñanza desde una perspectiva histórica y social. Enseñanza de las ciencias: revista de investigación y experiencias didácticas, n.º Extra,
935-939. https://raco.cat/index.php/Ensenanza/article/view/293870
Universitat de Girona (2021). GAMAR. Gabinet de Materials de Recerca per la Matemàtica a l’Escola. https://www2.udg.edu/tabid/17145/language/ca-ES/Default.aspx
Valencia-Medina, M., & Orantes, G. C. (2021). Análisis del impacto de un curso sobre autoconocimiento personal como medio de mejora profesional docente. Revista Electronica Interuniversitaria De Formación Del Profesorado, 24(3), 21-41. doi:10.6018/REIFOP.458251 DOI: https://doi.org/10.6018/reifop.458251
Descargas
Publicado
Cómo citar
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2025 Mark Lapiedra-Ortega, Juan Andrés Traver Martí

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución-NoComercial-SinDerivadas 4.0.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under Creative Commons Non Commercial, No Derivatives Attribution 4.0. International (CC BY-NC-ND 4.0.), that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
- Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).
